Γερμανός ψυχαναλυτής και κοινωνιολόγος. Οι απόψεις του παραγκωνίστηκαν γιατί αμφισβήτησε κάποιες απόψεις του Freud, αλλά και λόγω των μαρξιστικών του καταβολών.

Στα πλαίσια της ακαδημαϊκής παιδείας για τα ελληνικά δεδομένα, όλοι οι ψυχαναλυτές, μέσα σε αυτούς και o Έριχ Φρομ, δεν βρίσκονται παρά μόνο στη σκιά του ιδρυτή της Ψυχαναλυτικής σχολής, Sigmund Freud, κάτι που δημιουργεί την ψευδή πεποίθηση ότι λίγο ως πολύ όλοι οι ψυχαναλυτές υποστηρίζουν σχεδόν τις ίδιες απόψεις. Αυτό στερεί από τους μυημένους και μη μυημένους στο κλάδο της ψυχολογίας( και πιο συγκεκριμένα της ψυχανάλυσης), τη δυνατότητα να κατανοήσουν πως με τα ίδια «επιστημονικά  εργαλεία» μπορεί να οδηγηθείς σε διαφορετικά ως και εκ διαμέτρου αντίθετα συμπεράσματα σε θέματα που αφορούν την ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ανάλογα με τις θεμελιώδεις αρχές που ακολουθείς.

Ο Έριχ Φρομ πίστευε ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου καθορίζεται λιγότερο από τα ένστικτα, αλλά αντί των ενστίκτων υπάρχει ένα σταθερό σημείο αναφοράς το οποίο προσπαθεί να καλύψει το κενό που παρουσιάζει ο μη ενστικτώδης καθορισμός της συμπεριφοράς, γνωστό ως Ανθρώπινος Χαρακτήρας.  Επιγραμματικά μπορούμε να πούμε ότι κάνοντας τον  διαχωρισμό μεταξύ οργανικών παρορμήσεων και υπαρξιακών παρορμήσεων αιτιολόγησε την ύπαρξη διαφορετικών Ανθρώπινων Χαρακτήρων λόγω της διαφορετικής στάσης στις υπαρξιακές παρορμήσεις που μπορεί να έχει το άτομο ή η κοινωνία στην οποία αναφέρονται αυτές οι παρορμήσεις.

Περιόρισε  στις ερμηνείες του το βιολογικό υπόβαθρο, ως εξηγητικό παράγοντα της ανθρώπινης συμπεριφοράς .Οργανική παρόρμηση θεώρησε τα ένστικτα όπως η πείνα και η σεξουαλικότητα ,και υπαρξιακή παρόρμηση θεώρησε τα πάθη όπως αγάπη, τρυφερότητα , ο πόθος της δικαιοσύνης, της ανεξαρτησίας ,της αλήθειας ,το μίσος ,ο μαζοχισμός , ο σαδισμός ,η καταστροφικότητα , ο ναρκισσισμός.

Κατά τον Φρομ για να αναπτυχθούν κάποια γνωρίσματα του ατόμου χρειάζεται ένα πλαίσιο κοινωνικού προσανατολισμού του, δηλαδή η ανάπτυξη τέτοιων κοινωνικών δομών που να επιτρέψουν την διοχέτευση της ψυχικής ενεργείας του ατόμου σε κοινωνικά προσανατολισμένους στόχους, με σκοπό την παραγωγή αγαθών (με την ευρεία έννοια), που θα έχουν ως στόχο την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών και γενικότερα την κοινωνική εξέλιξη. Αυτοί οι προσανατολισμοί(που ονομάστηκαν από τον Φρομ, Κοινωνικός Χαρακτήρας)διαφέρουν από κοινωνία σε κοινωνία ή από ομάδα σε ομάδα στην ίδια κοινωνία και καθορίζουν σκέψεις αισθήματα και πράξεις των ατόμων που τις απαρτίζουν.

Η ανάπτυξη του ατόμου μπορεί να παρεμποδιστεί από κοινωνικά αίτια και η αιτιολόγηση παράλογων συμπεριφορών από βιολογικά αίτια θεωρείται κυρίως μη αποδεκτή λόγω του μη καθορισμού της συμπεριφοράς από τα ένστικτα. Πιστεύει ότι παράλογα είναι τα υπαρξιακά ένστικτα που ευθύνονται. για τυχόν ανάρμοστη (αντικοινωνική) συμπεριφορά. Συγκεκριμένα αναφέρει : « Ο καταστροφέας άνθρωπος μπορεί να ονομαστεί κακός επειδή η καταστροφικότητα είναι μια κακία ‘ δεν παύει να είναι άνθρωπος .Δεν έχει ξεπέσει σε ζωώδη κατάσταση ούτε κινείται από ζωώδη ένστικτα ‘ δεν μπορεί να αλλάξει τη δομή του εγκεφάλου του. Μπορεί κανείς να τον θεωρήσει μια υπαρξιακή αποτυχία ,έναν άνθρωπο που δεν πέτυχε να γίνει αυτό που θα μπορούσε ανάλογα με τις δυνατότητες της ύπαρξης του. Οπωσδήποτε όμως ο άνθρωπος έχει ίση δυνατότητα ν’ ακρωτηριαστεί να ανακοπεί η ανάπτυξη του και να γίνει κακός ή να αναπτυχθεί απόλυτα και να γίνει δημιουργικός, το ένα ή το άλλο αποτέλεσμα εξαρτάται από την παρουσία ή την απουσία κοινωνικών συνθηκών που ευνοούν την ανάπτυξη.»

Σε αντίθεση με τον Φρόιντ (Freud) ο Φρομ πιστεύει πως η εξέλιξη του πολιτισμού δεν μείωσε της καταστροφικές τάσεις του ατόμου άλλα προκάλεσε αύξηση τους, για αυτό και θεωρεί ότι ο αριθμός και η ένταση των πολέμων είναι ανάλογος με την εξέλιξη του τεχνολογίας

Η βασική αιτία σύμφωνα με τον Φρομ για την εμφάνιση καταστροφικών συμπεριφορών (γενικεύοντας), είναι ότι στην προσπάθεια του ο άνθρωπος να καλύψει αλλά και να εξασφαλίσει τα απαραίτητα υλικά αγαθά για την επιβίωση του, έδωσε βάση στην υλιστική του διάσταση και παραγκώνισε την πνευματική του. Στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του πολιτισμού αυτό φαίνεται για τον Φρομ να αποτελεί μια ιστορική αναγκαιότητα, αλλά στον σύγχρονό πολιτισμό οπού η υλιστική διάσταση προσφέρει ικανοποιητικές συνθήκες ,όχι μόνο επιβίωσης ,αλλά και διαβίωσης, ο παραγκωνισμός της πνευματικής διάστασης συνεχίζει να υπάρχει. Η κατάσταση μπορεί να δημιουργεί προβλήματα στο άτομο γιατί παραγκωνίζοντας της πνευματικές του ανάγκες υποτιμά τα υπαρξιακά του ένστικτά, που προσδίδουν νόημα στην ύπαρξη του και τον κάνουν να βιώσει ένα αίσθημα ενότητας με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον ώστε να δράσει πάνω σε αυτό εποικοδομητικά.

Στο συνεχή παραγκωνισμό της πνευματικής διάστασης έχει συμβάλλει κατά τον Φρομ και η ψευδαίσθηση πληρότητας στην οποία ωθείτε το άτομο από την κατανάλωση των υπερπαραγόμενων αγαθών που η ύπαρξη τους «σκηνοθετεί» ένα αίσθημα ανάγκης το οποίο καλύπτεται με όσο τον δυνατόν μεγαλύτερη κατανάλωση αγαθών ,την οποία μπορεί να επιτύχει κανείς με συνεχή εργασία, η οποία θεωρείται και ως δρόμος για την καλυτέρευση του τρόπου ζωής, αλλά και την καλυτέρευση της εικόνας του εαυτού μέσω της κατοχής αυτών των αγαθών. Μέσα σε  αυτή την διαδικασία περιθωριοποίησης της πνευματικής διάστασης, το ασυνείδητο που για τον Φρομ (όπως και τον Γιουνγκ-Jung σε αντίθεση με τον Φρόιντ) περιέχει απωθημένα θετικά στοιχεία της προσωπικότητας, μπορεί να αντιδράσει σε αυτή τη κατάσταση με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νευρώσεις ,που έχουν θετική διάσταση γιατί προειδοποιούν το άτομο για εσφαλμένη συνειδητή στάση.

Με μια πρώτη ματιά ίσως φαντάζει άκαιρη η αναφορά μας στον Φρομ. Αν αναλογιστούμε όμως πόσες φορές έχουμε ακούσει για τα Ελληνικά γονίδια ή το Ελληνικό αίμα  ή για την ανακάλυψη γονιδίου ή γονιδίων που ευθύνονται για την μία ή την άλλη συμπεριφορά, αυτή μας η αναφορά φαντάζει όχι μόνο επίκαιρη αλλά και αναγκαία για να μας δώσει τα εφόδια να ερμηνεύσουμε και να αντιμετωπίσουμε στο μέτρο του δυνατού ότι χαρακτηρίζει την ηθική και οικονομική κρίση των ημερών μας.

Βιβλιόγραφια : «Η Ανατομία της Ανθρώπινης Καταστροφικότητας»,  «Φόβος Μπροστά στην ελευθερία» των εκδόσεις Μπουκουμάνη.