Ο άνθρωπος είναι γεμάτος καλοσύνη που οι κοινωνικές συνθήκες δεν του επιτρέπουν πάντα να την εκφράσει ή είναι ένα τέρας με καταστροφικές παρορμήσεις ;
Η συζήτηση περί της καλής ή της κακής φύσης του ανθρώπου είναι κάτι που άμεσα ή έμμεσα απασχολεί όλες τις κοινωνίες. Για τις ανάγκες του συγκεκριμένου άρθρου θα αναφερθούμε στις πτυχές του συγκεκριμένου ζητήματος μέσω της παρεξηγημένης έννοιας του ασυνείδητου που εισήγαγε για πρώτη φορά ο Ψυχίατρος/ Ψυχολόγος/ Ψυχαναλυτής S. Freud. Για τους λιγότερο μυημένους στην ψυχαναλυτική θεωρία η έννοια του ασυνείδητου συνήθως περιλαμβάνει όσα χαρακτηριστικά του είχε προσάψει ο Freud, ως ιδρυτής του ψυχαναλυτικού κινήματος, δηλαδή παρορμήσεις σκέψεις και συναισθήματα του ατόμου που στόχο έχουν να βλάψουν τον άλλο και γενικότερα το κοινωνικό σύνολο.
Για τον S. Freud ο πολιτισμός αναπτύχθηκε ως μια ανάγκη των ανθρώπινων κοινωνιών να καταστείλουν τις ατομικές παρορμήσεις που στόχο έχουν να πλήξουν τους άλλους. Στις παρορμήσεις συγκαταλέγονται η επιθυμία της αιμομιξίας του κανιβαλισμού και του φόνου, αλλά και γενικότερη η τάση του ατόμου να ενεργεί με γνώμονα το προσωπικό συμφέρον εις βάρος των άλλων. Έτσι κατά Freud έχουμε μια γραμμική εξέλιξη της ανθρώπινης συμπεριφοράς από την αγριότητα και βαρβαρότητα σε μια κατάσταση «εξημέρωσης των ηθών».
Σε αυτές τις θέσεις του Freud υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στο ψυχαναλυτικό κίνημα, οπότε δεν θα αναπαράγουμε την συνηθισμένη ιστορική ανακρίβεια που θέλει άλλες θεωρίες προσωπικότητας πέρα της ψυχαναλυτικής, να εξάρουν την καλοσύνη του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα ο Carl G. Jung ήταν από τους πρώτους που θεώρησε ότι το ασυνείδητο περιλαμβάνει και θετικά στοιχεία της προσωπικότητας τα οποία εμποδίζονται στην ανάπτυξη τους από διάφορες κοινωνικές συνθήκες. Επιγραμματικά στόχος για τον άνθρωπο κατά τον Jung ήταν αφομοίωση του ασυνείδητου από την συνείδηση σε μια εφ’ όρου ζωής διαδικασία ψυχικής ανάπτυξης του ατόμου (αυτοπραγμάτωση).
Ένας άλλος θεωρητικός του που κινήθηκε στα πλαίσια του ψυχαναλυτικού κινήματος, ο Erich Fromm αναπαρήγαγε την άποψη που θέλει να απωθούνται στο ασυνείδητο και θετικά στοιχεία για την ανάπτυξη του κοινωνικού χαρακτήρα του ατόμου. Πίστευε ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου καθορίζεται λιγότερο από τα ένστικτα, για αυτό και η αιτιολόγηση παράλογων συμπεριφορών από βιολογικά αίτια ήταν μη αποδεκτή και θεωρούσε πως υπάρχει έμφυτη τάση του ανθρώπου για την ενασχόληση του με θέματα που αφορούν αξίες όπως, ελευθερία, δικαιοσύνη, αλήθεια που είναι αποτέλεσμα της συνεχούς προσπάθειας του ανθρώπου να κατανοήσει το περιβάλλον του, θέτοντας κάποιους στόχους που σκοπό έχουν να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του. Σε αντίθεση με τον Freud, ο Fromm πίστευε πως η ανάπτυξη του πολιτισμού δεν μείωσε της καταστροφικές τάσεις του ατόμου, άλλα προκάλεσε αύξηση τους.
Αν και η θεώρηση του ασυνείδητου κατά Freud, ως πηγή μη αποδεκτών κοινωνικά σκέψεων και παρορμήσεων δεν θα έπρεπε να έχει αδιαμφισβήτητη ισχύ, η σύγχρονη τάση που θέλει την συμπεριφορά του ανθρώπου να καθορίζεται από τα γονίδια έρχεται να δώσει άλλοθι σε αυτού του είδους τις προσεγγίσεις που θέλουν απροσδιόριστους γενετικούς παράγοντες να ευθύνονται για μη κοινωνικά λειτουργικές συμπεριφορές του ανθρώπου. Με αυτό τον τρόπο το ασυνείδητο κατά Freud έχει δώσει την θέση του στα γονίδια, η χαρτογράφηση των οποίων, τάχα θα δημιουργήσει ένα εγχειρίδιο των παραγόντων που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Αν συνεχίσουμε να υπηρετούμε άκριτα και χωρίς επιφυλάξεις τον περί γονιδίων λόγο, οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια στην ευγονική ρατσιστική ιδεολογία που άνθησε στις αρχές του 20ου αιώνα, όπου ο ρατσισμός και οι κοινωνικές διακρίσεις ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με την επιστήμη της ψυχολογίας, στα πρώτα της βήματα, όπως δείξαμε στο άρθρο «Ψυχολογία και ρατσισμός». Για ακόμη μια φορά θα επαναλάβουμε την πάγια θέση μας πως οι κοινωνικές συνθήκες είναι οι μόνες που δυνητικά μπορούμε να αλλάξουμε, τα γονίδια δεν μπορούμε να τα μεταβάλλουμε ακόμη και στο καλύτερο σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Κοινοποιηση